Powered By Blogger

Sunday, 15 October 2017

Kawlthei Ih Thatnak Maktara Phunphun

Kawlthei ih Thatnak Phunphun

Asia ramtin ahcun upa ee, nauhak ee ti lo in Kawlthei hi kan thei theh cio. Western leh Europe lam ah lawngte a theilotu mi tampi an um men ding. A thawtnak duh ih eitu leh intu mi tampi an um lai ah a thatnak ngainat sawn ruangih ei le in tu khal bolo in an rak um vet hung lala. Kannih Lai khawte lam hmanah a thatnak zar kan zo cang a tam ve thlang nasa ke. Ahleice in sungdawk lai ah tla cun Kawlthei kuh note lole a zik vek tla kan rak ei ter aw theu ih a rak tha taktak ngai theu.



A thatnak tampi a ummi lak ihsin a langsar deuh pawl leh kan theih olsam deuhmipawl kan tarlang hnik pei,

(1    (1) Taksa A hriselter.
Kawlthei hi Vitamin C nei tha tak thingrah a si ve ruangah Orange kan ngainat vek ih ngainat theih a si ve. Vitamin C hin kan taksa a nungter in a hriselter ringring. C Vit kan ei theunak san khal kha kan taksa hriselter ding in leh ti nung hliahhli dingin a si theu kha.

(2) Kansar nat a kiamter thei.
Natnak dotu ih thahnem ngaingai ‘lycopene’, ‘quarcetin’, Vitamin C leh thildang cahnak a neihmipawl hin kansar nat suak lo ding in (lole) kansar nat pungthang lo dingin a kilkhawi thei. Kawlthei ih thatnak hin tilmu kansar (prostate cancer) lole pawhte kansar(breast cancer) hiang vek lamah hna a tuan hleice cuang a si titu siibawi khal an um.


(3) Thisen thlum ih rualtha khal a si.(diabetes)
Fibre timi hi milai taksa hrangih thupi tak thilri a neih ruangah thisen sungih a um ve mi thisen thlum karhzai bet vivo lo dingin a kilkhawi. Thisen lakih a thlummi a tam tuk tik ah thisen thlum nat kan neih phah theu. Hih Kawlthei in cumi thisen thlum pungthang lo ding ih a kilkhawi thei ruangah ei uar ding thingrah cikhat a si. (fibre nei tam le tam lo cu taksa tunghmun leh hrisel lo khal in tahthimnak kan tuah thei. Fibre nei tam cun pumnat tivek an neih maimai lo vek in hritlang raibur leh nat terek vek an nei ve lemlo. Natnak sang deuh khal an nei maimai lemlo. A tawizawng cun lenglam leh sunglam damcahnak hrangih tuanvo latu thil thupi cikhat kan ti thei mai.)

(4) Lung a damcakter.
Milai pakhat ih hriselnak ah lung a that ih a damcah that ding hi nunnak pakhat vek tluk ih thupi mi a si ve. Lung tha lo, lung damcak lo tivek a um hnu hi cun natnak ci phunphun in a kaihnawih bet vivo ve mai. Kawlthei hin taksa sungih potassium leh sodium ih hnatuan a tluangtlam ter. Cuvek thotho in zuun thlum nat khal a malter vivo thei. A tawi zawng cun thisen a thianfaiter ruangah lung a cakvak phah ti khal in kan sim thei.

(5) Sungdawk hrang ah a tha ngaingai.
Himi sungdawk thuhla ahcun siibawi ih sim le rel hman tullo in Laimi zatei’h kan theih cia zo ka zum. Ahleice in Kawlthei note lole a hnah note tivek hrawng khaw! Himi khal a fibre neihmi ruangah thotho a siih milai pakhat in nitin kan ei le in ah fibre ngah ding hi kan tulmi pakhat a si ve. Sinan, Kawlthei pumkhat kan eimi in nikhat ih amalbik kan ngah tulmi fibre zate’n famkim tak in in pe lohli thei.


(6) Mit hrang ih thazang a si hrih bet.
Kawlthei hi mit hrang ih tha ti khal ih rel uarmi thingthei rah cikhat a si ve. Vitamin A a neih that ruangah a si. Olsam te ih mitmal lohli ding a kilveng thei ti men hman silo in mitmal lo ding tiang a kilkhawi thei. Carrot tluk ih Vitamin A neih tam cu a si lo nan awmang tawk tak cu Kawlthei hin a nei ve ko.

(7) Haa na leh kamhma vek hrang khalah thil tha ngaingai a si.
Tuitum cu a rah ngai si lo in a hnah sawn ah a si thung. Haa na a suahnak san hi kaa leh haa karlak tivek ih nathrik(gems) ruangah a siih Kawlthei hnah sawrmi hin himi nathrik a that thei. Kaa sung hma nei pawl khal in himi ti hi an hmang theu.

(8) Naupai hrangah uar tlakmi Kawlthei.
Kawlthei hin Vitamin B9 leh Folic a neih thathnem ruangah naupaipawl hrang ah uar tlak ngaingai mi thingthei rah a si. Vitamin B9 leh Folic thacahnakpawl hin pumsung ih paimi nautei’h thluakcahnak hrangah an bawm thei. Cule, thluak lam buainak nei lo ding tiang naute khal an kilkhawi thei.

(9) Taksa kham tettet bawmtu tha khal a si.
Magnesium thacahnak a neihmi hin kan tit leh sa dir rinaw tuk ding a dulter thei ih cumipawl hin ti nohnoh ih lunghnok ding kan thuruahnak khal a dulter thei. Bang hnephnep ih hnatuan ban hnu lole ning hniaphniap ko ih zung hnatuanpawl hrang ah Kawlthei hi ei tlak ngaingai thingthei rah pakhat a si. Taksa a dulter (relax) ter.



(10) Thluak hrang ih tha tak Kawlthei.
Kawlthei ah Vitamin B3, Vitamin B6 lole niacin leh pyridoxine ti khalih kawhmi vitamin a neih thathnem tak ruangah thluak leh taksa pengdang ih luang lut leh suak thisen a felfaiter, thluak lam hnatuan a tluangtlamter, thuruahnak buainuaih ih thluak hnok tuk ding khal a relax ter thei tin India siibawi, Dr.K Ahuja in a sim.

(11) Taksa rihlam a niamter thei.
Kawlthei hi a thlum nei mal zet ih lar Apple, Orange, Grape leh thingthei dangdang tampi ai hnak hman ih a thlum malte nei fang a siih himi hin taksa rihnak tlaniam lohli dingah mi a bawm thei. Kawlthei ih hnatuan dan cikhat leh cu kan taksa sunglam a damcahter ih a hriselter ruangah an hnatuan a tluangtlam phah.



(12) Awmna leh khuhkhuh.
Kawlthei hi thingthei rah tampi lak ih Vitamin C leh Iron (tandat) nei tha tak thingrah cikhat a si ih himi Vitamin C leh Iron hin khawsik leh nat terek (hritlang raibur) menmen vek cu an rak kham thei. Ahleice in Kawlthei kuh, a hnah note pawl hi himi hrang ih tha an si.

(13) Taksa a nonal ter.

Kawlthei hi Vitamin A, Vitamin C leh taksa sunglam natnak dolettu nei tha tak a si ruangah vun a mam reiter in a hriselter ti a si. Vun a mam rei leh a hrisel cun tar lohli in an nonal rei cuang.

Sirhsan :
ThebenefitsofGuava
healthandguava
effectsofguava

Thursday, 28 September 2017

THU HMEKHMO, ZAWNGTAHMU IH SUNLAWINAK HREKKHAT

ZAWNGTAH MU
&&&&&&&&&&&

Ziang ee ti tong hmang kherkher lo khal in a zuk zoh in ziang a si ti kan theih thei mai a zum um. A hmel leh a pian a mawi ciamco lo ih a rim a se tak bet. Sinan, thawtnak maktara a nei. A rim a siat tuk ruangah mi hrekkhatpawl cun an ei duh ve lemlo. SInan, a thawtnak tepngahtu taktak pawl cun a rim vek men cu hngilh tahrat in ZAWNGTAH hi kan ei thotho. Na ei tam deuhdeuh le, kha fekfo zikte, rim pau vohvoh, thial tul zikte ih hak, kaa sung thial mutmo laiih ruai theh sal leh mai theu leh vun dolhzawng, dangsung ih a luh laifang ih a thawtnak rori khal hi a eithangtupawl ei duh sinsin ih a tuahtu a si ve phah mahna !!!

 Kawlrawn lam ahcun a kung rori hmuh ding khal a tam ngaingai. Amalbik ah kawtthler tin deuhthaw ah kung khat tal cu hmuh ding a um tengteng ke !! A rah daan khal hi mak ve maimai in a tlawn tha deuh, a kawi (ngawi ) deuh, a mu tum deuh, a mu kha deuh, a tlawn sau deuh leh tawi deuh tivek in kan rak neihter culci theu. Sinan, bangawk ringring nak cihnih an nei. An rim a bangaw ringring ih milai taksa hrangih an thatnak khal a bangaw cekci ringring #zawngtahmu a si sung ahcun !

Kan Lai rawl tiih vun kawhmai hi ka cak phah zuako nan ka ti sual deuh ding in ka ruat. Ziangahtile , #zawngtah hi kan Lai ram lole Kawlram lawngah a rak um lo. #Zawngtah larnak ram hrekkhatpawl hun tarlang sehla Thailand, Malaysia, Singapore, Laos, Myanmar leh India ( Mizoram ) pawl ahin an lar hleice bik. Ram a bangawk lo vek in ei duhdan leh tuah duhdan tla a bangaw cio lo.


Thailand , Malaysia, Singapore (Keimai hmuhmipawl ahcun...) zawngtah hi a sa ei lo in a mu te lawng hi an ei. An tuahdaan lawngte kannih Laimipawl ih kan ei daan thawn mallei a dangaw deuh. kannih Laimipawl cun a hawng ziatfai in kan suangleuh (hel deuh lai hmin ceu in ) ih bawnthur (kawlhang) thawn kan bawl tlangpi. Mi hrek cun a kawm thawn a zate'n an rawh ih a mulawng phorhsuak in an ei ve phah. Duhdan leh tidaan a bangaw lo cio. Malay, Singapore , Thai pawl cun zawngtahmu hi kaikuang thawn thak deuh in an kio tlangpi theu ih rawldawr khalah khawng that lami a si tlangpi theu.

Malay leh Singapore ahcun #Petai tin an ko ih Indonesia ahcun #Pete tin a hmin an ko thung. Mirang ahcun a rimsiatnak langter in #StinkyBeans an ti mai nan a scientific hmin ahcun #ParkiaSpeciosa ti ih kawhmi a rak si.   Kan tuahdaan leh kan eidaan a bangaw cio lo nan a rim cu a bangaw ringring ih a thut kelte'n a thu ringring lai. Kan taksa hrangah #zawngtahmu in ziangvek thathnemnak a nei timi mallai in kan thlir khawm pei ...

1) Thinharnak(depression) - Zawngtah mu kan eimi hin kan taksa a thlahdul (relax) ter ih kan mood khal tampi a thatter phah thei. Lung khal mi a ti awiter thei tin Scientist pawl in an hawl hmu.

2)Anemia - Kan thisen sungih haemoglobin tuahsuaknak ah tampi a bawm.

3)Thisen mal - Zawngtah mu in kan thisen khawhdan a tlaitluan (punghman) ter. Milai pakhat ih a harhdamnak ah thihsen khawhdan hi a thupi tuk ve mi a si.

4)Thluak a cakter - Potassium dat tampi nei a si ruangah kan zirnak lam ah in phurter in in harhvangter thei.

5)Thinro  - Antacid timi daat a neih ruangah kan taksa hrangah tampi mi bawm.

6)Mikeu (Kawngsang) ih a lo keunak ah zawngtah hawng( a taksa sunglamtu) in dimte'n rawt aw a thak , a bawl, a sen tivek zianghman a um lo ding.

7)Kuakfawp bansanpawl hrangah kuaksung ih um nicotine ruangih a siatmi kan taksa ih a tulmi B6, B12,potassium leh megnesiam pawl mi a pe ih taksa hrangah tampi a bawm.

8)Khuh (awmna) -  The New England Journal of Medicine ih an zingzoinak vek asile zawngtahmu ei ruangah hin khuhnat (awmna ) ih thihhlohnak 40% a demter thei tin an sim.

9)Hmasia (wart) hrangah Dr.te pakhat vek in hna a tuan thei. Hmasia na neihmi ah zawngtah mu phel vun ret aw, cutheh in plaster lole puanthan faite in tuam cih bet aw. Hmasia karhzai ding a kil lawng si lo in a hilter in a damter vivo thei.

A rim a sia ti men a rak si lo riai. "A hmel in zoh hlah a aan in ngai aw" timi kan Pupa Tongfim kan rak neihmi I mangter sal ih casiartu nan zate khal "A rim lawng ruat lo in a thatnak ruattel phah in" zawngtah mu kan ei vualvo theu pei uh ti ka run lo sawm duh.


ka lungawi, 
(laihrinthar01@gmail.com)

Monday, 25 September 2017

HARHDAMNAK HRANGAH CANGKHA HI A RAK THA NGAINGAI


Asia rammipawl hin Cangkha hi kan ei nasa bik a rak si. Ahleice in India ah tla cun an hnam rawl vek deuhthaw a si ban men thei lam. Tuluk khalin nasa tak in an ei ve theu. Cuisin kannih Chinmi khal in Cangkha hi kan ngainat rawl lakih pakhat ah kan ret ve. A eitu kanmah hrangah ziangvek thathnemnak a nei ti theifiang lo hman in hitluk ih kan ei duh ahcun a thatnak fiang sinsin sehla teh ziang kan bang pei? ti tul lam ding.

Mirang           ( bitter gourd lole bitter melon )
Vai(Hindi)      (kerela)
Tuluk             (gu kua)
Malay            (peria)
Chin              (cangkha)


A thatnak phun dangdang kan thlir tlang pei uh....






(1) Thawthawtnak zin a thiangfaiter. 
Cangkha hel hin kan thawthawtnak thli hri a damcakter thei ruangah asthmah tivek,

(2) Thin lam buainak a damcak ter thei.
Cangkha tii (juice) hi nikhat ah no khat in theu sehla thin lam buainak a reh tengteng ding. Sinan, a hnatuan fiangfel ding cun amalbik zarhkhat sung tal in ta a tul thung ke!

(3) Taksa a damcak ter.
Cangkha suanmi hi nitin ei thei sehla cu hritlang raibur menmen tivek cu a rak kilhim thei.

(4) Vun a damcak ter.
Cangkha tii (juice) hi hi serthur tii malte sorh in nitin ei theu sehla thakthak tivek, hricu tivek, hmaibol tivek, lole hmaidup tivek tiang khal a reh ter thei. Hiangvek tete pawl a reh hlan tiang cu cawl lo bang lo ih in tawp mai ding a si bik. Vun a damcak ter.

(5) Zuunthlum nat nei hrang khalah hnatuan bawmtu tangkai ngaingai a si.
Zuunthlum hrang ih in tha ngaingai tii hrekkhat pawl hi Mirang cun green juice tiin an ko mai theu. Cuangpawl tla cu cucumber, green apples, bitter gourd (cangkha) , saleri , capsicum (1/2) an siih himi lak ah Cangkha hin nasa tak in hna a tuan tam thei cuang ti a si.

(6) Sungkhal a rehter lohli thei.
Fiber nei tam tak a si ruangah kan kaa ihsi kan pumsung a thleng mi rawl pawl hi tha tak in a rak rialter thei ih a suak lam khal tha tak in a bawm bet vivo. Sungkhal nei theu hrang ah fiber tampi ei lole in ngah ding hi a thupi ngaingai.

(7) Kaileng hrang khal ah siibawite vek a si.
Cangkha hi kan thin leh kan phu hrang khalih a that emem vek hin kaileng ih lungte um tivek hrang khalah tuamhlawmtu tha tak a si bet vivo.

(8) Lung a hrisel ter thei.
Cangkha hin kan thisen a thiangfaiter thei ruangah kan taksa sung lam ih um kan lung leh thin khal an rak hrisel phah thei. Cumi ruangah lungna nei lole lungphu cawl nat nei ding a malter thei.

(9) Kansar nat hrang khalah.
Kansar nat a damter thei ti cu asilo nan kansar natnak hrik karhzai bet lo dingin a kilkhawi thei.

(10) Taksa rihnak a zangkhaiter thei.
Kannih Chinmi tampi khal in Cangkha hi tawlnak kan rak ti dah theu. A rak dik tuk rori ngai! Cangkha hi calorie (thau sia) nei mal ngaingai a si ruangah ei le in ihsi kan ngah theumi thaunak kha Cangkha ih si cun ziang ngai kan ngah ve lo. Cangkha ruangah rang tak ih tawl a theih tiin mithiampawl cun an sim.




(11) Zan ihthat a olsamter thei.
Cangkha ei theu cun zan ihthat a thaw duh cuang ngaingai.

(12) Thisen a thiangfai ter.

Mi tampi cun cangkha hnah hi lakphak fee thawn tla an in cih phah theu. Cule, a rah hi juice ih in khal an um phah ve thotho. A thupibik cu a ziangtin kan ei ti ai hnak in amah kan ei ngah, kan in ngah kha a si bik. Laimi tla cun kan duh hliarhlo cia ih a lungawi um ngaingai. Kan farah ruangah milian fa bang in rawl mankhung taktak kan ei ban theu lo nan kan ei theumi, man ol tete rawl le hmeh tampi hi harhdamnak hrang ih rak tha tuktuk an rak si tlangpi theu, a hleice in hmuan leh lo ih suak, cinmi thlaihnah le thlairah kan eimipawl hi.


By:Saberekkhuangcawi
(laihrinthar01@gmail.com)


Monday, 27 March 2017

TENGTERE IH HNATUAN PHUN ( 8 )

Mirang cun tamarind an tiih ih himi tamarind ti tongfang a ra suahnak hi Arabic tong ih tamar hindi timi Indian Date ti ihsi ra suak thok a si hmang. (wikipedia of tamarind) Ram hrekkhat ahcun tamarindo tivek in tla an ko

Kannih Laimi lak khalah a hmin kawhdan hi phun dangdang in kan nei ve. A langsarbik pahnih cu tengtere leh mangkeng ti hi a si. Kalaymyo kiangkap Lai khawtepawl ah tla cum hmuh theih tampi a um ih kan ei uar leh kan ngainat zetmi thingrah cikhat a si ve.

A zik note khal kan ei, a rah note khal kan ei, a rah cang khal kan ei, nauhak lai ah tla cun a mu tiang khal hlah riai lo in kan ei theu. A kung le tih thing ah a tha emem fawn. A ziangkim hin a hman tangkainak a um theh ih milai hrang ih thingkung tha kan ti thei ding.

Tengtere ihsin ziangvek hlawknak kan ngah thei ti mallai in kan zoh pei...


(1)Pumpi hnatuan a nuamter thei.
Fiber nei tha zet a si ve ruangah pumpi hnatuannak ah a tangkai ngaingai. Cuvek thotho in sung a nem ter thei. Tongdang in kan rel asile sung khal ding a nemter ih pumpi a damter.

(2)Lung hnatuan a tluangtlamter.
Potassium dat a neihmi hin thikhawh tiang a kilkhawi thei lawng si lo in thisen tam tuk lo ding in a kilkhawi thei. Cule, a neihmi Vitamin C le antioxidant (nat siava menmen pawl rak khamtu) tha tuk a si ruangah thawn thikhawh an dikter ih lung ih khawh lut leh suak thisen pawl khal an kilveng thei.




(3)Thisen mal hrang khalah a tha ngaingai.
Iron (thirdat) nei tha ngaingai a siih milai pakhat ih nitin thir dat kan tulmi aiih 10% tam sawn hi tengtere mallai kan eimi in olsam te;n kan ngah thei mai.

Thirdat ih hnatuan langsar hrekkhat pawl tla cu thisen mal a kilveng, tha zawng, luaksuak , lu na leh pumnuam lo tivek manman khal a damter thei. Curuangah ei tam thei a poi lo, sinan sungdawk tiang khopkhop ih ei ding tinak cu a si cuang lo.





(4)Thluak lam hnatuannak bawmtu khal a si.
Mithiampawl ih zirsuahnak ah Tengtere ih ummi Vitamin B hin thluak thahri hnatuan a fehtluangter thei ti an hmu suak ih. Cun, thluak hnatuan khal tampi a cakvak ter thei ti an hmusuak.


(5)Taksa a tumtawl lole taksa rihnak a malter.
A thur dat a neihmi hi mirang cun hydroxycitrick acid ti'n an ko ih himi hin taksa ih thau ummipawl a rehter vivo thei. Taksa tla a zangkhaiter thei.

(6)Zuunthlum nat nei hrang ah thil tha lutuk a si bet vivo.
Taksa ih thau sia a tlepter vivo thei ti no.5 nak ih kan sim zo kha. Thau a zia vivo cun thisen ih ummi glucose leh insulin levels a mal vivo thei. Himi ihsin zuunthlum nat khal a zia vivo ding.

(7)Mi a zangkhaiter thei.
Vitamin C ih hnatuan tlangpi cu taksa sunglam nat tenau pawl a damter ih taksa a harhvangter.

(8)Vun khal a mawiter thei.
A hmin ciami tisa thawn minute 10 hrawng ciah ta aw la a ha pawl hlon aw. A tii kha na vun ah hnih aw la a rei deuh hnu in kholhfai sal leh aw.







Sunday, 26 March 2017

HLAMHMAI IH THATNAK PHUN DANGDANG

Hlamhmai hi kannih khawte lam ih rak nungtupawl hrang ahcun thil tangkai ngaingai leh kan sawrbawk zetmi, culawng hman asilo kan ngainat leh kan duh tukmi ei theih thil thaw ngaingai a si. Ziangtluk in kan sawrbawk ti cu a ci a keuh hnu a hri a zam ih hnahno a suah ihsin kan ei thok, a hawng par thok dekdo tiin a par, maipar kan ei rak ei lala, a par a ziam ih a rah beute a sem pek ihsin kan rak ei bet vivo hrih lai, a rah beute kan ei lomipawl an hawng tum ih an hawng can deuh hnu khalah hlah cuang lo in kan ei thluh lala. A netnak pittawp a rah cang teltel mi a ci ah tiih kan ret hnu khalah maimu kan kio ih kan ei bet lai thotho. Hlamhmai tiih kan ei lomi umsun cu a hram leh a ko cangpi lawng hi a si ko lo maw!

Kan nitin ei kaa hrangah hi zat in thathnemnak a neiih kan duh hliarhlo tlang theu si khawh, kan ei duh zetmi hi hlamhmai hin ziangvek thatnak in pe thei ti teh kan thei dah ngelcel maw? Poi lo, tu ah a thatnak tampi lakih phun malte'n kan zohtlang cio pei uh.



\
Kan taksa hrangih a thatnak mak taktak hrekkhatpawl ;

(1) Mit hrangah a tha ngaingai.
Rawl ci phun tampi hmanah a rawng eng mi hi mit hrangah a tha tiin upa deuh in in rak sim theu. Thimnak ah carrot leh hlamhmai kan ti pawl tla rawng eng mi an si veve ih mit hrang ih ei le in hminlar tak an si veve. Cucu Vitamin A an neih that mi ruangah a rak si. Mit hrang ahcun Vitamin A hi ziangtik lai khalah a tul ringring.





(2)Taksa rihnak mi a thumsak thei.
Hlamhmai hi fiber nei tha zetmi rawl tiih theihlar zetmi a si vek in calories (thau sia) malte lawng neimi ti khal in mi tampi an rel uar zet theu. Fiber tammi ei le in kan ngah tik ah puar luan si lo in kan puar ih ril khal a rawng har ti a si.

Fiber nei tam tak Apple pumkhat tla hi rawl ei hlan ah ei ta aw la na rawl ei a nom phah in na pumpuar daan khal a dik zet ding ti'n zingzoitu hrekkhat pawl an sim.

(3)Kansar nat a do thei ve.
Natioanal Cancer Institute ih relmi vek asile Hlamhmai ih tel ve mi antioxidant hin kansar nat cangsuak thei lo ding in a kilkhawi thei men ding ti a si. A mu khal hin kansar nat a do let thei tiin an sim.

(4)Vun a ti mawi thei.
Vun a nungter men lawng si lo in mam mawi tak in a suahter thei.

(5)Hlamhmai mu in mi a harhvang ter thei.
Amino Acid a neihmi hi sunglam a damcak lole thazang a harhvang ter thei ruangah ni hman a ti tha in mood a thleng danglam thei.

(6)Mi lek ( fit duh ih gym lek ) pawl hrangah bawmtu tha ngaingai a si.
Banhla hi thazang mi tlungter leh mi ti cak tuk tiin kan thei lar hehe theu. Sinan , HLamhmai ruah cun a rak nepte sawn  rak siin.

Milek hrang a that tuk nak cu kan tit le sa pawl kilkhawi ih a nungdam ter, an cangvaih dan a felfai ter thei ruangah a si.

(7)Hlamhmai in dam lellel in mi a kilveng thei.
Lenglam ih ngah theihmi hmasia tuktak men lawng si lo, sunglam ih nat sia fate takte pawl rak um theimi a kilhim thei tinak a si bik. Vei tampi ahcun sunglam ih nat ziangziang simaw kan neihmi hi kan theithiam lohli lo theu. Nuam lo kan ti hi nat cikhat vek a si kan ti thei. Hlamhmai hin mi a harhdam ter thei ti'n a tawi zawng in kan rel sawn men kung.

(8)Lung damnak siitha khal kan ti thei. 
Magnesium daat tampi a neih ruangah kan thisen feh sukso a tluangter in a thianghlimter thei. Kan lung ih luanglut leh suak thisen tiang in a kholhfai thei ruangah lung a damcakter.


 Zuk : Google

Source :
thehuffingtonpost
healthbenefits
healthylife
               
























Saturday, 25 March 2017

THLAIHNAH LAKIH UAR TLAK NGAINGAI DANDALUAN

Dandaluan ti cun Kawlram mi ta poh cun kan thei theh. Chin mi tla hi cun cawsa pherhro thawi citii hluknak tihang ah kan duh thluihthloh thei zet kha! Kannih Chin mipawl cun buber in kan suang tam bik ko ding a zumum. Kanni lam ahcun a hnah leh a rah hi kan ei , in tlangpi bik, sinan hnam dang pawl cun a kung ih a hawng paatnak tiang a ei tla an rak um. Cule, a hringhran in suang le kio in ei lo in a phut ah tuah tahrat ih ei le in khal an rak tam tak thotho.

Dandaluan hi Kawltong kan laksawn mi a siih mirang cun Drumstick Leaf(leaves) lole Moringa Oleifera ti tla in kan ko ve.

Dandaluan hi a hnah hi a fate takte nan a te ti men ding si lo in Vitamin tha tuk tiih hanghnah hangrah kan ei uar zetmi tampi hlaih viahviah ih Vitamin rak nei tam sawn a rak si ziar mai. Thaw si tha si tiih culmet rero tlak khop in kan taksa hrangah thatnak maktara phunphun in rak pe theu. Cule a hringhran leh a ro (a phut) mi ah a phut sawn hi vitamin a rak tam sawn vivo bet lai.



Dandaluan hnah a phut ih suahmi a si.
Laimi cun kan hmang dah ngelcel lo.
Ei le in lar panga ih neihmi leh tui'h Dandaluan hnah hring lole a phut ih neihmi tanawk zia mallai kan zoh ta pei.

A hnah hring ah le a phut hmanah tampi a rak tanaw bet vivo.


Kan taksa peng dangdang hrang ih a thatnak phun dangdang kan zohkhawm bet pei. 

(1) Mit hrang ah sibawi vek a rak si.
Carrot hi mit hrang ih thil tha ngaingai a si ti kan theih lar hehe vek lawmam cun Dandaluan hi mit hrang ah a tha ti a thei kan mal zet lai awm ha ka ti. Sinan, tu ih si cun na theifiang viarviar ve zo. A par ih kan hmuh zo vek in Carrot ih Vitamin A ummi ai in Dandaluan ah Vitamin A hi a let 4 rori ih tam a rak si. Vitamin A hi mit cakvak tertu lawng si lo in a dam ter, mit na tampi khal a rak kilhim thei.

(2) Ruhcang a damcakter.
Kan ruhcang hrang ih thupibik cu Calcium dat hi a si. Cucu Dandaluan ihsin Cawhnawi kan in aiih a let 4 thotho ih tam in olsam ten kan ngah thei mai. Cawhnaw ngaina lemlo hrang ah tla cun thil tha lutuk rori a si bik.

(3) Thluak hnatuannak ah tampi a bawm thei.
Dandaluan hi Vitamin B nei tha tak a si ruangah hin kan thluak hnatuannak ah tampi a rak bawm. Thluak lam hnatuannak

(4) Lung lam buainak a kiamter thei.
A hnatuan daan cu a phun tampi a um ding nan a langsar deuh pakhat cu Potassiam dat a neihmi hi lan lung rak kiltu a si vek in thisen feh suak leh lut khal felfai ten a kilveng thei ruangah lung na nei lo ding tiang mi a kilhim thei.

(5) Thazang a hningter thei.
Vitamin C ih hnatuan maksa cu mi tampi kan thei cia ko ding. Cule, Laimi tampi hi Vitamin C hrang ih C-vit rak ei theu khal kan tampi ding a zumum. Dandaluan hin Vitamin C hi Vitamin C nei tam tiih lar emem Orange hnak ai hman in  a let 7 rori in a nei tam. Himi Vitamin C hin khawsik menmen, hritlang raibur menmen, awmna ve menmen, boruak a thlengawk lai ih cang theumi nat tenaupawl a kham in a do let theh thei. Taksa a nungter khal kan ti thei.

(6) Kansar nat hrik karhzai lo dingin a kilveng thei.
Antioxidant timi natnak dolettu a neihmi hin kansar nathrik lole kansar hma karhzai lo ding in a do theiih a dangdang ih kaisawng bet vivo lo ding khal in a kilveng thei.

(7) Naupai laiih thisen mal hrang ah a tha tuk.
Dandaluan hnah hi a tii (juice) ih tuah  in in theu sehla thisen mal ciamco ding a rak bawm thei. Naupai lai ah hin thisen mal (anemia) hi cang theumi a si.

(8) Haa khal a damcak ter.
A Calcium neihmi hi ruhcang hrang lawngah a rak tha ti men si hrih lo kan haa hrang rori khalah a rak thahnem tak rak siin. Haa a hngetkhoh ter vek in a hrisel ter.

(9) Rawleikaa a thaw ter thei.
Amino Acid timi a nei tha zet ih cumi hnatuan cu kan kaa ih a lut mi ei le in pawl hi thaw tak in in dolhter ti'n a tawizawng in kan rel men kung. Amino Acid kan tlaksam le cu ei le in kan hiar lo in kan eikaa khal a thaw thei lo.

(10) Thisen a kholhfai thei.
Tuitum cu a hnah men si lo in a kung lole a kung ih a phaw hi amalbik ah zarhkhat veihnih tal suang in a hang in theu sehla kan thisen a kholhfai thei ti a si. Thisen lak ih thisia (tur sia ) ummipawl khal a thianfai theh thei.

(11) Zuunthlum hrangah thisen thlum hi awmang tawk in a kilveng thei.
Dandaluan hnah suan mi hi zuunthlum nat nei cun zarhkhat ah veithum hrawng ei lole in theu sehla a zuunthlum a dem phah rori thei. Thisen a kholhfai thei kan ti zo kha. cumen lawng si lo in thisen feh sukso leh thisen ih thi thlum tivek pawl ih hnatuannak tiang ah a telpi vivo.

(12) Daileen harsa lo ding in mi a kilveng thei.
Dietary fiber ( fiber = pumpi hnatuannak ih thil thupi ngaingai sinak latu, ei le in ihsi ngah theihmi a si) ummi hin ek khal (constipation) ding khal a rak thleng danglam thei. Fiber ti cu pumpi sung damtertu tiih kawh mai tla ka hiar phahphah theu lam.

(13) Asthma nat nei hrang ah thil tha tak a si bet vivo.
Dandaluan hang hin asthma nat nei mina hi tampi a nat a demter thei ko ding. Taksa sung lam ih thaw kan thawt suaknak thli hri a cakvak ter thei ruangah astma a dem lole a dam ter thei.

(14) Pawhte ti a pungthang ter thei.
Himi kherkher hi cu Laimi zate ih kan theihnal(by heart) neknek mi a si awm! Nau pai lai hrang ah siseha, nau nei zo hrang ah siseha soisel bo ti ding khop ih thil tha rori a si.
Hnahcang par ih retmi Dandaluan par leh a rah.

(15) Hricu lole hmaibawl tla a tuamhlawm thei.
Antioxidant (taksa ih ummi tur sia rak dolettu) a nei kan ti zo kha ti. A hnah phom beek in a ti sawr aw la lemon ti malte thawn rawi in na hmai ah hnih aw. Minute 5 hrawng rei tiang in khatin tan hrih aw la cumi theh in fai te'n kholh sal leh aw. Hricu menmen leh hmaibawl menmen cu maksak lo ten a reh hlo lohli mai ding.

(16) Sam tlok a rehter thei.
Sam hrisel (nung) pangai hin Vitamin B3 (niacin) , Vitamin C leh iron (taandat) hi lo theih lo ih a ngah tengteng mi a si. Tuih Vitamin phunphun hi dandaluan hin lian tuk in a nei cia ruangah sam tlok tivek hi a kilveng thei. A hnah hi juice ah tuah in na in thei lole na thlung lu ah hnih in minute malte na ciah lawk thei.

(17)Ruhna (arthritis) tuamhlawmtu tha ngaingai a si.
Dandaluan hnan leh ciite malte (al tuk tul lo) suanrawi mi hi amalbik ni 15 sung, nitin pelh lo in hrawp theu sehla ruhna menmen cu a dam lohli thei mai.

(18) Thisen khawh ( thi khawh / blood pressure ) a kilkhawi thei.
Milai zate hrangah kan thi khawh umtu daan hi thil thupi ngaingai a si. Mina an check hmaisabik khal an thi khawh a si theu kha. Dandaluan hin potassium dat a rak nei tha hlenhli rak si. Cucun kan lung hrisel ter in a hnatuannak a felfai ter ih lung na tivek kilkhawi thei. Cuvek thotho in kan thisen khawh khal a tha tak dingin a kilveng thei. Lung cak lo cu kan thisen khawh khal mi a bang thei lo.




Zuk ;
google

Ref :
Benefits of Drumstick Leaf
Good reasons to eat Moringa Oleifera
Goodhealth Everyday
Healthy Foods 

Friday, 24 March 2017

KALAPE IH THATNAK MAKTARA PHUN (9)



Kalape (Chickpea) ti cun zo cio in ka thei theh ko ding. Ahleice in kannih khawte lam ih umpawl tla cun a cin a thokpek ihsin a lak tiang belcawng takih theifiang khal kan tampi ding a zum um. Cule, kalape hi cahnak a si ti khal sentet lai ihsin kan rak by-heart cia neknek mi a si kha. Sinan, kan rak theihmi te kha cu a mal tuk lai. Hitawk ah taksa hrang leh hriselnak lam ih a thatnak phun (12) in kan zohtlang pei uh , ti auh? 

Theih tha menmen ah, Kalape hi a hlan 7500 liamcia zomi ah Middle East lamah an rak ei thok zo ti a siih khuitawk in a thok in ziangtin an rak ei thok ti lawngte fiang felfai ih hawlhmuh ding a um lo. Tu ahcun ram tinkim ah himi pe ei lo a um nawn lo. Kawlram ah tla cun mak in mak rori in innsang tin deuh thaw ih kan hmeh le tihang thawbik pakhat a si ve kha. Kawl pawl khal an uar tuk theu ve. Thluak hrangah kalape hi a tha ngaingai an ti theu ih thawhhlam ah an ei nasa theu. Mithiampawl khal in kalape hi thluak lam hrangih thil tha ngaingai a si an ti ve ngai. 

  























A THATNAK PHUN PHUN (12) PAWL TLA CU:

(1) Zuunthlumnat (Diabetes)

Kalape hi fiber (a tawizawng cun taksa sungih hritepawl, mi hrisel cun fiber an nei tam ih anmah khal an dam ngaingai)  timi nei tha zet a siih himi hin thisen kulukus (blodd glucose) a bawm. Cun, thisen thlun a malter vivo bet thei. Harhdamnak lam ih tuantupawl cun Fiber hi nunau in 21-25 leh mipa 30-38 hi nitin ih kan ei le in mi ihsi ngah ding kan si tiah an sim.

(2) Ruhcang A Damter

Iron, phosphate , calcium, magnesium, manganese, zinc leh Vitamin K tivek, thirdat phunphun pawl khal lian zet ih neitu a si ruangah ruhcang hrangah thil tha ngaingai a rak si bet lala. Ahleice in vitamin K a neihmi hin ruhcang a hngetkhoh ter in a hrisel ringring ter.

(3) Kansar Nat leh Kalape

Thingthei rah tampi ahhin vitamin ummi bangaw tampi a um. Cule, fiber ti khal thingthei rah ihsi kan ngah mi a si theu. Sinan, kalape cun thingthei rah tam sawn ih neih ve lo mi , milai hrangih thil tha emem pakhat te hi danglam tak in a pai tel. Cucu, mirang cun Solenium tiin an ko ih thirdat phunkhat a si ve.


(4) Thin A Damcakter

Fiber tampi a nei ti lawng si hrih lo, potassium, Vitamin C leh Vitamin B6 a neihmipawl hi kan thin hrangih damnak sii hlir an rak si.Himi vitamin dang tampi ai in fiber a neitam hleice cuang ih hihin zuunthlum a rehter thei. Zuunthlum nat neilo cu an thin a harhdam cuang. 

(5) Thazang A Cakter

Kalape pawng khat kan suanmi ah Copper timi cahnak 64% a tel ih Iron timi cahnak 26% a tel ve. Himi pahnih hi rualpi tha vek ih hnatuan tlangmi an si vek in milai hrang ah thazang cahnak khal an si. 

(6) Pumsung Hnatuannak 

Fiber nei tha tak ti men si lo in a neihmi Fiber hi cu danglam tak in cemral har ti a si. Cucun thisen sung ih um kan tulmi thisen thlum hrangah hna a tuan.

(7) Tawlnak Hrang lam khalah a thahnem 

A neihmi vitamin dangdang leh a thatnak phunphun cu ret that in a olsam zawng in ziangtin tawltheinak mi a pe ti kan ruat tlang sawn pei. A tlangpi thu in rawl lole ei le in ei tam in tam pawl hi hin thau a ngah awl cuang. Kalape cu pumsung ah reipi a cam ih cumi cun rilrawng leuhleuh lo in mi a tuah ih ruangah thildang ei le in hawl bet ciamco a tul nawn lo. 
(8) Kan Vun Kilkhawitu Tha khal a si.

 Kalape pawngkhat ah thirdaat 85% rori a nei, cucu a tawizawng cun antioxidant (sunglam ih natsia rak khamtu) nei tha zet a si kan ti thei. Himi daat hin UV nizung ihsi kan ngah theimi vun natnak tiang a kilhim thei. 

(9) Thluak lam hrang khalah a tha ngaingai. 

Choline tha nei tha ngaingai a si. Choline hi vitamin cikhat tiih rel khal a si lo vek in thirdaat phun khal ah a tel ve cuang lo. Sinan, a hnatuan ropi taktak pawl cu thin le lung damcaktertu, thluak khal a cakter theitu , kan taksa cangvaihnak hrang khal ih tha tivek an si. 



Zuk : 
Google

Rawnmi ;
MedicalNewsToday
Healthfitnessrevolution.com
ChickpeasWikipedia.com
Organicfacts.net